Во дигиталната ера, приватноста се трансформира од традиционален концепт на лична тајност во комплексен и динамичен систем на управување со дигитални идентитети. Овој систем опфаќа не само контрола над тоа кои информации се споделуваат и со кого, туку и разбирање на начинот на кој податоците се собираат, обработуваат, складираат и потенцијално се анализираат за различни цели.
Собирањето и обработувањето на огромни количини на лични информации носи сериозни ризици од злоупотреба, вклучувајќи неовластено следење, профилирање на поединци, како и манипулација со однесувањето и ставовите на луѓето преку алгоритамски системи. Во контекст на вештачката интелигенција, дури и наизглед безначајни податоци можат да бидат комбинирани и анализирани за да откријат чувствителни информации за здравствената состојба, навиките, финансиската стабилност или личните преференциѝ на поединецот.
ВИ системите често анализираат и интерпретираат податоци кои на прв поглед изгледаат безначајни, но можат да содржат чувствителни информации за однесувањето, здравјето или идентитетот на поединците. Како на пример, локациски информации, историја на пребарување, активности на социјалните мрежи или дури и модели на користење на паметни уреди. Особено проблематично е тоа што алгоритмите можат да откриваат скриени обрасци и да прават прецизни заклучоци дури и од податоци кои на прв поглед изгледаат безопасни или нерелевантни, како на пример комбинација на време на активност, движење или интеракции со одредени содржини. Со напредната анализа, ВИ системите можат да предвидат чувствителни аспекти од животот на поединците – од здравствени ризици и психолошки профили до финансиска состојба и лични навики.
Способноста за екстракција на чувствителни информации од наизглед неутрални податоци ја прави заштитата на приватноста пресложена за традиционалните пристапи, барајќи иновативни методи за анонимизација, ограничување на пристапот и зголемена транспарентност во начинот на обработка на податоците. Во овој контекст, етичката и правната рамка мора да се развиваат паралелно со технологијата за да се спречи создавање на дигитални ризици кои можат да ја нарушат довербата на корисниците и да предизвикаат долгорочни социјални последици.
Заштитата на податоците не е само техничко прашање, туку и морален и правен императив. Токму затоа организациите кои развиваат и применуваат ВИ мора да обезбедат средина каде податоците се користат на начин што ги почитува човековите права и ги минимизира ризиците од дискриминација или стигматизација. Воведување на механизми за анонимизација и псевдонимизација не се доволни за справување со ризиците, потребен е развој на протоколи кои ја ограничуваат можноста за неовластен пристап и спречуваат злоупотреба на податоците. Јасните правила за собирање, складирање и обработка на информации треба да бидат придружени со транспарентни политики кои на корисниците им овозможуваат да знаат кои податоци се собираат, за кои цели се користат и колку долго се чуваат.
Транспарентноста во процесот на обработка на податоци не значи само правно известување, туку и активно вклучување на корисниците преку обезбедување алатки за контрола на нивните лични информации. Во пракса, тоа значи можност за пристап до сопствените податоци, нивна корекција, бришење или ограничување на нивната обработка. Доколку корисниците немаат доверба дека нивните лични податоци се безбедни и заштитени, тоа неизбежно води кон отпор кон новите технологии, намалена употреба на дигитални услуги и нарушување на општествената легитимност на вештачката интелигенција. Од друга страна, етички и одговорен пристап кон заштитата на податоците создава средина каде технологијата може да се развива одржливо, во согласност со принципите на човековото достоинство, правичност и општествена одговорност.
Етички одговорниот пристап кон приватноста и заштитата на податоците значи постојано балансирање помеѓу потребата за технолошка иновација и обврската за заштита на индивидуалните права. Тоа не се постигнува само со усвојување на правни регулативи, туку и со создавање култура на одговорност кај сите актери во екосистемот на вештачката интелигенција – од развивачите и компаниите, до регулаторите и крајните корисници. Интеграција на стандарди за приватност и безбедност на податоците овозможува градење на системи кои се ефикасни и општествено прифатливи, притоа минимизирајќи го ризикот од злоупотреби и нарушување на довербата.
Во суштина, вградувањето на принципите за приватност и заштита на податоците во самите основи на дизајнот на ВИ системите – познато и како „приватност по дизајн“ (privacy by design) – овозможува предвремена превенција на ризиците наместо реактивно решавање на проблемите. Со овој пристап се зголемува транспарентноста, поттикнува информираната согласност и нуди сигурност кај корисниците затоа што можат да ја задржат контролата врз сопствените податоци. Покрај тоа, ваквата интеграција создава системи кои се поотпорни на кибер закани, правни спорови и социјални конфликти кои произлегуваат од недоверба во технологијата.
Поставувањето на етички и правно усогласени стандарди за приватност и заштита на податоците не го ограничува технолошкиот напредок, туку создава цврста основа за доверба, инклузивност и долгорочна одржливост на дигиталното општество. Токму оваа доверба е предуслов за поширока прифатеност на вештачката интелигенција, за охрабрување на иновациите и потврдување дека дигиталната трансформација ќе биде во служба на човекот, а не на негова сметка.
Практичната имплементација на заштитата на податоци во контекстот на вештачката интелигенција подразбира развивање на флексибилни, но истовремено строги и сигурни механизми кои им овозможуваат на корисниците целосна контрола и транспарентност во управувањето со сопствените дигитални идентитети. Овие механизми треба да бидат дизајнирани така што ќе одговараат на различните технолошки сценарија, од персонализирани апликации и системи за препораки до сложени автономни платформи и големи аналитички модели. Токму затоа, потребно е креирање на технолошки решенија кои не само што ги заштитуваат податоците од неовластен пристап, злоупотреба или кибер напади, туку и ќе им овозможуваат на поединците да имаат јасен увид и разбирање за тоа како нивните информации се прибираат, обработуваат, анализираат и споделуваат со трети страни.
Ваквиот пристап подразбира користење на техники како анонимизација, енкрипција и псевдонимизација, кои овозможуваат заштита на чувствителните информации дури и во случај на компромитирање на системите. На овој начин, приватноста не се третира како секундарна функција на технологијата, туку како суштински дел од корисничкото искуство и довербата во дигиталниот екосистем.
Воспоставувањето на правни, етички и технички рамки кои ќе ја третираат приватноста не само како технолошка карактеристика, туку како фундаментално човеково право и составен дел од дигиталното граѓанство е задолжително. Овие рамки треба да бидат доволно динамични за да се прилагодуваат на брзиот технолошки развој, но и доволно стабилни за да обезбедат доследна заштита на поединците од ризици поврзани со масовното прибирање и анализа на податоци.